بررسی و تحلیل آماری دلایل تأخیر در پروژه های عمرانی کشور (مطالعه موردی پروژه های آبی استان مازندران)

هر ساله بخش بزرگی از درآمد ملی صرف سرمایه گذاری در طرحهای عمرانی و توسعه منابع آبی ، ساختمانهای مسکونی ، عمرانی و صنعتی می شود. محدودیت منابع و وجود مسایل مختلف در زمان اجرا، اغلب موجب طولانی شدن زمان اجرا و تأخیر قابل توجه در بهره برداری از طرحها می گردد . براساس گزارش سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور متوسط زمان راه اندازی طرحهای ملی و سرمایه ای در حال حاضر هشت سال می باشد و به طور متوسط، این پروژه ها هم در بخش ملی و هم در بخش استانی با بیش از 50% تأخیر در پیشرفت کار مواجه هستند. امروزه رقابت در عرصه بین الملل همه را مجبور ساخته به عامل زمان توجه کنند . زمان در بهره وری تأثیر داشته و مدیریت بر مبنای زمان ، کلید پیشرفت می باشد. بدین روی رقابت بر پایه زمان و بهره گیری از فرصتها از ارکان موفقیت به شمار می رود . زمان در اجرای پروژه های عمرانی یک محدودیت است که عدم تکمیل پروژه در آن بازه زمانی خسارت و تبعات زیادی را برای پروژه به بار می آورد . زیرا مدت اجرای یک طرح عمرانی در میزان سرمایه گذاری و بازدهی سرمایه مصرف شده در آن طرح اثر مستقیم دارد . با افزایش مدت اجرای طرحهای عمرانی ، سرمایه زیادی اعم از اعتبارات عمرانی ، نیروی انسانی متخصص و ماهر ، ماشین آلات و تجهیزات در پروژه بلوکه شده و در نتیجه نسبت ارزش کارهای به بهره برداری رسیده و کارهای در دست اجرا کاهش می رساند .تبیین این مطالب و رسیدن به عوامل ایجاد این تأخیرات نیازمند کالبدشکافی پارامتر و عامل زمان به عنوان یکی از سه پارامتر اصلی و موثر شاخص پروژه ها و عوامل موثر در افزایش آن از دیدگاه های مختلف دست اندرکاران پروژه ] کارفرما ، پیمانکار و مشاور[ است . با عنایت به اهمیت بالقوه آنچه فوقاً مورد اشاره قرار گرفت . ساختار این پروژه رقم خورده است . در تحقیق حاضر از روش کمی که یکی از بهترین شیوه های تحقیق برای مطالعه پدیده های اجتماعی و انسانی ، خصوصاً مدیریت پروژه است استفاده شده است و به لحاظ هدف از نوع کاربری و از نظر روش case study در ترکیب با روش میدانی و نگاه آسیب شناسانه است که در هفت مرحله انجام پذیرفته است . در این روش ابتدا تأخیرات (میزان و علل) پروژه های عمرانی داخلی و بین الملل با استفاده از مطالعات کتابخانه ای ، مشاهده و مصاحبه با کارشناسان و متخصصین و بررسی گزارشها و مدارک مستند مورد بررسی قرار گرفت .نهاده های درگیر در پروژه به صورت دقیق و تفصیلی مورد شناسایی قرار گرفت . برای تعیین جامعه آماری پژوهش مورد نظر پروژه های ملی (آبی) استان مازندران که بعد از ابلاغ نظام فنی و اجرایی طرحهای عمرانی کشور شروع شده است و دارای تأخیر نسبت به مدت اولیه پیمان می باشد و تعیین گردید و از بین جامعه آماری مورد اشاره دوازده پروژه انتخاب گردید . در این پژوهش سعی خواهد شد پاسخگوی سوالات اساسی زیر باشیم :1-عوامل تأثیرگذار در ایجاد تأخیرهای عمرانی کدامند ؟2-از دیدگاه کارفرمایان ، پیمانکاران و مشاوران چه عواملی موجب ایجاد تأخیر در پروژه های عمرانی می گردند؟3-تأثیرگذاری هر یک از عوامل اجرایی پروژه های (کارفرمایان ، پیمانکاران و مشاوران) در ایجاد تأخیر پروژه های عمرانی به چه صورت می باشد ؟4-راهکارهای کاهش تأخیرات در پروژه های عمرانی کدامند ؟ برای رسیدن به جواب سوالات فوق پرسشنامه ای شامل هفت بخش طراحی و تنظیم شد . در جمع بندی پرسشها هفت دسته مشکلات تحت عنوان عوامل بازدارنده برشمرده است که هر دسته شامل چند سوال از سوالات (43 سوال) پرسشنامه می باشد .این عوامل بازدارنده (عوامل بازدارنده از جانب کارفرما ، عوامل بازدارنده از جانب پیمانکار ، عوامل بازدارنده از جانب دستگاه نظارت و مشاور ، عوامل بازدارنده حقوقی و مالی ، عوامل بازدارنده مربوط به تأمین مواد و مصالح ، عوامل بازدارنده مربوط به تجهیزات و ماشین آلات و عوامل بازدارنده اجرایی) متغیرهای مستقل می باشند که با بررسی آنها در پروژه ها می توان تأثیر هر یک را بر تأخیر پروژه ها مطالعه و نتیجه گیری کرد.تجزیه و تحلیل آماری اطلاعات در این پژوهش نشان می دهد که برنامه ریزی نامناسب عدم پرداخت به موقع صورت وضعیتها توسط کارفرما ، مدت قرارداد غیرواقع بینانه تحمیل شده از جانب کارفرما ، بنیه ضعیف مالی پیمانکار ، پیشنهاد قیمت بالا از طرف پیمانکار ، عدم برآورد به موقع تعدیلها و اضافه کاریها ، مشکلات تحصیل زمین اجرای کار ، کیفیت پایین مواد و مصالح ، کمبود مواد و مصالح ، افزایش تدریجی قیمت مصالح ، مشکلات فراهم کردن مصالح به قیمت جاری رسمی ، خرابی مکرر دستگاه و تجهیزات و کمبود قطعات یدکی آن ، مسایل جوی در منطقه و محدود بودن فصل کاری ، شرایط زمین شناسی غیر منتظره و عدم همکاری ارگانهای دارای منصوبات زیرزمینی و صعوبت حفاری از دلایل عمده ایجاد تأخیر در پروژه های عمرانی کشور می باشد.در انتها نیز به مقایسه نتایج فوق با دلایل ایجاد تأخیر در کشورهای دیگر پرداخته شده است